A 45, 32

1663-1664

niemiecki

Akta miasta Wrocławia

82/28/0

[990] 1214 - 1945

polski, niemiecki, łaciński, hebrajski, francuski, czeski

administracja ogólna

W kronice merseburskiego Thietmara zapisano, że w 1000 r. zostało założone we Wrocławiu biskupstwo. Była to pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o istnieniu tej miejscowości. Pierwsza lokacja miasta na prawie niemieckim nastąpiła prawdopodobnie w 1226 r., ale dokument lokacyjny do naszych czasów nie zachował się. Po najeździe Tatarów w 1241 r., którzy zniszczyli część miasta na lewym brzegu Odry, ks. Bolesław II lokował ponownie Wrocław. Dokument ten także się nie zachował. Po raz trzeci prawo magdeburskie nadali miastu ks. Henryk III Biały i Władysław arcybiskup salzburski w 1261 r. W dwa lata później (5.X.1263 r.) prawo magdeburskie otrzymało też wrocławskie Nowe Miasto. Zgodnie z ortylem magdeburskim władzę w mieście sprawowali wójt dziedziczny i rada jako organ samorządu miejskiego. Na czele rady stał prezes (Ratspräses). Od 1261 r. do 1345 r. działały we Wrocławiu dwa niezależne od siebie organy władzy, a mianowicie: wójt dziedziczny i rada miejska. W 1345 r. wójtostwo dziedziczne zostało wykupione od spadkobierców rodziny Schertelzanów za 420 grzywien. Od tego momentu dawny wójt pełnił tylko funkcję przewodniczącego sądu ławniczego z ramienia władz samorządowych miasta. Siedzibą władz miejskich był ratusz. Był on zarazem symbolem patrycjatu. Duże znaczenie dla Wrocławia posiadało przystąpienie miasta w 1369 r. za zgodą cesarza Karola IV, do Związku 8 miast śląsko-łużyckich. Rada uzyskała szereg uprawnień gospodarczych i administracyjnych. Od 1331 r. rada przyjęła jurysdykcję w zakresie sądownictwa kryminalnego, cywilnego i opiekuńczego, a w 1337 r. zdobywa uprawnienia sądowe w sprawach spadkowych. W l. 1357-1369, 1424-1635, z krótkimi przerwami, rada miejska we Wrocławiu sprawowała władzę w księstwie wrocławskim jako starostwa księstwa wrocławskiego z ramienia króla czeskiego. W 1639 r. wykorzystując kłopoty finansowe króla czeskiego , Ferdynanda III, Wrocław zdobył za cenę 30 tysięcy guldenów, wyłączenie miasta spod władzy starosty krajowego w zakresie spraw politycznych, wojskowych i sądowniczych. Sąd wrocławski stał się od 1639 r. sądem najwyższym, a rada miejska wydała pouczenia i instrukcje prawne dla sądów innych miast księstwa. Równolegle z rozwojem samorządu miasta powstały przy radzie od XVI w. urzędy i instytucje specjalne, których zadaniem było zarządzanie poszczególnymi gałęziami gospodarki miejskiej. Utworzono więc urzędy - skarbowy (Rentamt), podatkowy (Steuerkammer), budowlany (Bauamt), wapienniczy (Kalkamt), chmielny (Hopfenamt), cegielniany (Ziegelamt), kamieniarski (Stein und Nagelamt), piwniczny (Kelleramt), szrotowy (Schrotamt), młyński (Mühlenamt), rzeźniczy (Fleischamt), wagowy (Waggeamt), opiekuńczy (Waisenamt), jałmużniczy (Almosenamt), zarząd szpitali (Verwaltung des Hospital z.h. Grabe und des Hospitals z.h. Dreifaltigkeit), szkolny (Schulamt), kościelny (Kirchenamt), zarząd majątków ziemskich miasta. Założono drukarnię miejską (Andreas Winkler w 1538 r.) i biblioteki Marii Magdaleny, Rehdigera i Elżbietańską. Przedmiotem szczególnej troski Wrocławia była jego siła zbrojna. Wrocław posiadał prawo utrzymywania własnej załogi wojskowej i nie miał obowiązku wpuszczania poza mury miejskie wojsk państwowych. Wojsko było symbolem siły patrycjatu, a zarazem instrumentem służącym do wymuszania posłuszeństwa. Był to już okres przejściowy w dziejach samorządu wrocławskiego. W II poł. XVII w. i na początku XVIII w. w większości krajów europejskich absolutyzm doprowadził do znacznego osłabienia samorządu miejskiego na rzecz podniesienia autorytetu i znaczenia władzy państwowej. We Wrocławiu pełne uzależnienie władz miejskich od państwowych nastąpiło dopiero po opanowaniu miasta przez wojsko pruskie. Nagły zwrot w ustroju samorządowym Wrocławia nastąpił na początku wojny prusko-austriackiej o Śląsk w 1740r. Na wieść o wybuchu konfliktu zbrojnego Wrocław ogłosił neutralność. Ale wojska pruskie nagłym atakiem w dniu 10. VIII. 1741 r. wtargnęły do miasta . Miasto musiało zrezygnować z neutralności. Rada uznała Fryderyka za swego władcę. Pierwszym krokiem nowych władz było zniesienie samorządu i poddanie miejskiej administracji ścisłemu nadzorowi władz państwowych. 11.IX. 1741r. król mianował nowych burmistrzów. Od 29.XII.1741 r. zaczęły obowiązywać we Wrocławiu pruskie przepisy prawne. Stan faktyczny usankcjonowała ostatecznie ustawa z 1748 r. utrwalając zasadę obsadzania kluczowych stanowisk w administracji miejskiej przez władze państwowe. Zarząd miastem sprawował magistrat. Obok magistratu istniała trzynastoosobowa rada miejska. Dyrektora, vi-ce dyrektora i burmistrza mianował król na wniosek Wrocławskiej Kamery Wojenno-Domenowej (Kreis- und Domänen- Kammer). Położenie miasta w Prusach określiło ostatecznie wydane w 1790 r. tzw. Powszechne Pruskie Prawo Krajowe, które traktowało miasto jako instytucję czysto państwową. Na przełomie XVIII i XIX w. nastąpiło pewne osłabienie wpływów państwowych na instytucje miejskie. Zwiększyła się rola reprezentacji mieszczan, którym przyznano głos doradczy we wszystkich istotnych sprawach dotyczących miasta, a w sprawach finansowych zagwarantowano prawo podejmowania wiążących decyzji. Wydana w dniu 19.XI. 1808 r. ordynacja miejska przyznała miastom z powrotem szeroką autonomię. Państwo miało sprawować jedynie ogólny nadzór nad samorządem miejskim. Radnych miejskich wybierali mieszkańcy miasta, którzy ukończyli 24 lata, posiadali pełne prawa obywatelskie i mogli wykazać się odpowiednim cenzusem majątkowym. Rada m. Wrocławia składała się z 102 członków z przewodniczącym na czele. Pełna kadencja zgromadzenia radnych miejskich trwała 6 lat. Co dwa lata jednak jedna trzecia członków ustępowała miejsca nowo wybranym radnym. Magistrat m. Wrocławia składał się z burmistrza, jego zastępcy II burmistrza i 11 etatowych członków magistratu. Należeli do nich : radcowie, sekretarze, syndycy i skarbnik. Magistrat był kolegialnym organem władzy. Samorząd miejski przetrwał we Wrocławiu, z pewnymi nieznacznymi reorganizacjami, do roku 1933. Od tego roku na podstawie ustawy z dnia 15.XII. 1933 r. i późniejszymi zmianami, podporządkowano miasto państwu, a radę miejską zastąpiono gminną radą (Gemeinderat) czyniąc z niej organ przyboczny burmistrza.

I. Dokumenty - układ chronologiczny / 990/ / 1214-1930/ II. Księgi - obecnie zmieniona numeracja na numeryczną A. Śląsk - sprawy dotyczące całej dzielnicy. /XIII - 1800/ Informacje dot. Śląska i jego stosunków z Polską, Czechami, Austrią, Prusami, ustawy krajowe, memoriały i diariusze, zjazdy książąt. B. Poszczególne księstwa śląskie z wyjątkiem wrocławskiego. /1290 - 1737/ Materiały dot. Biskupstwa Wrocławskiego oraz księstw: świdnicko-jaworskiego, legnicko-brzesko-wołowskiego, głogowsko- żagańskiego, oleśnickiego, opolsko-raciborskiego, ziębickiego, cieszyńskiego, Górnych Łużyc i ziem stanowych. C. Księstwo Wrocławskie i Miasto Wrocław /1380 - 1802/ Statuty, przywileje, urbarze, rejestry dóbr, księgi sądowe i ławnicze, korespondencja. D. Przywileje /1306 - 1839/ Kopiarze przywilejów miejskich, repertoria i katalogi dokumentów miejskich, skorowidze alfabetyczne i rzeczowe. E. Historia miasta /XIII - 1837/ Obyczaje, prawa, statuty, dzieje miasta, kroniki, historia wyznań religijnych, sądownictwo, układy i umowy graniczne, sprawy: celne, handlowe, monetarne, cechowe, militaria, żydowskie. F. Księgi korespondencyjne. /1484 - 1771/ Korespondencja Rady Miejskiej z książętami, szlachtą, miastami. G. Księgi miejskie i gruntowe. /1345 - 1825/ Księgi: gruntowe, ławnicze, ingrosacyjne, hipoteczne, notarialne, miejskie wpisów (m.in. Laurentius Nudus\).

Archiwa Państwowe

11071606

9889750

A — dokumentacja aktowa

A — dokumentacja aktowa