Niemal wyłącznym tematem malarstwa Józefa Chełmońskiego, pomimo dziesiątków lat spędzonych za granicą, pozostały tylko dwie krainy, rodzinne Mazowsze i owiana romantyczną legendą Ukraina. Fascynował go niewyczerpany w swym bogactwie świat przyrody, specyfika życia ludu i różnorodność obyczaju. Po osiedleniu się w Kuklówce głównym tematem obrazów Chełmońskiego stał się pejzaż, niekiedy ożywiony obecnością ptaków lub innych zwierząt. W jego malarstwie z tego okresu rzadko pojawia się człowiek, przy czym zawsze pozostaje on anonimowy, ujęty jako integralna cząstka uniwersum, tak jak bohaterowie obrazu „Bociany”. Chłopi Chełmońskiego to ludzie o spracowanych rękach, prymitywnych, spalonych słońcem twarzach, nawet kolorytem stroju - szaro¬brązowych kapot czy kremowobiałych zgrzebnych koszul - zbliżający się do barw ziemi. Rytm ich życia ma charakter pierwotny, podporządkowany jest kolejnym fazom życia przyrody wyznaczającym czas pracy i odpoczynku. Tacy są również bohaterowie obrazu „Bociany”, przez jednego z monografistów malarza określonego mianem „uświęconego symbolu polskości”. Chwila wytchnienia podczas orki pozwala rolnikowi oderwać wzrok od ziemi i dostrzec klucz przylatujących bocianów – nieomylną, wróżącą szczęście oznakę nadejścia wiosny. Według prastarych ludowych wierzeń bocian był ptakiem niemal świętym, wieszczym, obdarzonym mocą pozytywnego oddziaływania na rzeczywistość – przynosił błogosławieństwo mieszkańcom zagrody, w obrębie której założył gniazdo, chronił ją przed uderzeniem pioruna lub pożarem. Ujrzenie w locie pierwszych wracających wiosną bocianów stanowiło wróżbę urodzaju, szczęścia, dostatku i zdrowia na cały rok. Przylot bocianów kojarzono także z odnową życia, odradzaniem się przyrody, rozbudzeniem jej sił wegetatywnych. Na obrazie Chełmońskiego ojciec i syn spoglądają w niebo ze spokojem, ufni w odwieczny, niezmącony porządek praw natury; może tylko na twarzy mężczyzny maluje się ledwo uchwytny odcień tęsknoty za nieograniczoną swobodą szybujących w powietrzu ptaków. Oprawę dla tej sceny tworzy ubogi, pozbawiony malowniczych ozdobników mazowiecki pejzaż – rozległa połać łąki, zamknięta na horyzoncie linią krytych strzechą chat, fragment zaoranego pola i górująca nad tym wszystkim ogromna przestrzeń rozświetlonego słońcem nieba. [Ewa Micke-Broniarek] Bibliografia: Opis jest rozszerzoną wersją tekstu opublikowanego w: „Galeria Sztuki XIX Wieku. Przewodnik”, Muzeum Narodowe w Warszawie