1948

polski

Urząd Wojewódzki Poznański

53/471/0

[1923 - 1939] 1945 - 1950 [1950 - 1951]

polski

administracja ogólna

Natychmiast po wyzwoleniu miasta Poznania spod okupacji hitlerowskiej rozpoczął działalność Urząd Wojewódzki. Do jego zorganizowania jeszcze podczas walk o miasto przystąpili znajdujący się tu przedwojenni urzędnicy. Już na początku lutego 1945 roku przybył do Poznania pełnomocnik Rządu z Lublina, Michał Gwiazdowicz, znany działacz ludowy, i rozpoczął swoją działalność. Funkcję wojewody pełnił początkowo Michał Gwiazdowicz, a od kwietnia 1945 roku dr Feliks Widy-Wirski. Wojewoda miał w tym okresie takie same uprawnienia jak w okresie przedwojennym, gdyż oparte one były na ustawie z 19.01.1928 roku. Należała więc do niego reprezentacja rządu, uzgadnianie działalności całej administracji państwowej na obszarze województwa, nadzór nad sprawami osobowymi urzędników państwowych oraz uzgadnianie działalności administracji cywilnej i interesów gospodarczych województwa z potrzebami obrony państwa. Był on też na terenie województwa szefem administracji ogólnej (publicznej) oraz innych działów administracji, zespolonych we władzach administracji ogólnej. Cechą charakterystyczną jest ograniczenie roli samorządu. Po 1945 roku nie było funkcji starosty krajowego a Wydział Wojewódzki stał się organem wykonawczym Wojewódzkiej Rady Narodowej. Sprawy samorządowe prowadzone były w Urzędzie Wojewódzkim przez odrębny wydział (Samorządowy). Urząd Wojewódzki przestał działać w połowie 1950, kiedy na podstawie ustawy z dnia 20.03.1950 roku o jednolitych organach władzy terenowej administracja ogólna przeszła w całości w ręce Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej. Jeśli chodzi o terytorialny zakres działalności Urzędu Wojewódzkiego Poznańskiego, to przez cały okres od 1945-1950 w skład województwa wchodziła także Ziemia Lubuska. Od 15.09.1946 na obszarze jej działała Ekspozytura Urzędu Wojewódzkiego z siedzibą w Gorzowie Wielkopolskim. Ekspozytura ta stała się potem zalążkiem władzy ze szczebla wojewódzkiego na obszarze województwa zielonogórskiego. (Na podst. wstępu do inwentarza S. Nawrockiego)

Omawiany zespól akt zawiera bogaty materiał źródłowy do dziejów województwa poznańskiego w pierwszych latach Polski Ludowej. Wartość tego materiału jest tym większa, że powstał on w najważniejszym urzędzie na terenie województwa. Tu też znalazły w aktach odbicie wszystkie najważniejsze zagadnienia, jakie na terenie województwa występowały w omawianym okresie. Najbardziej ogólne materiały znajdują się w aktach Wydziału Ogólnego. Są to zarządzenia i okólniki wydawane przez władze centralne w Warszawie oraz przez wojewodę. Dotyczą one całego województwa oraz organizacji, kompetencji i trybu działalności Urzędu Wojewódzkiego. Na szczególną uwagę zasługują sprawozdania z działalności opracowywane przez wojewodę oraz sprawozdania poszczególnych komórek organizacyjnych z wykonywanych przez nie czynności. Akta Wydziału Społeczno-Politycznego zawierają ważne materiały źródłowe na temat stosunków narodowościowych w pierwszych latach powojennych. Są to zwłaszcza sprawy tak zwanego Volksdeutschów oraz wysiedlenia Niemców u oparciu o uchwały poczdamskie. Liczne materiały dotyczą życia politycznego na terenie województwa, a więc działalności poszczególnych partii i stronnictw politycznych. Sprawy te zawarte są w licznych sprawozdaniach sytuacyjnych ogólnych i opracowanych przez poszczególnych starostów powiatowych. Na uwagę zasługują rejestry stowarzyszeń i organizacji społecznych, kulturalnych, sportowych i tym podobne. Znajdują się też akta w sprawie zbrodni hitlerowskich, opieki nad grobami żołnierzy radzieckich, nabywania nieruchomości w pasie nadgranicznym i wykazy cudzoziemców. W dziale Inspektoratu Pożarnictwa znajdują się zarządzenia, okólniki i sprawozdania z zakresu bezpieczeństwa pożarowego w województwie. W aktach Wydziału Społeczno-Administracyjnego znajdują się zarządzenia ogólne, sprawy nadzoru nad urzędami stanu cywilnego, nadania obywatelstwa polskiego, nadania imion i nazwisk dzieciom nieznanych rodziców, zmian imion i nazwisk, wywłaszczenia nieruchomości oraz kar administracyjnych. Są tu w dużej mierze sprawozdania oraz szczegółowa korespondencja. Z wymienionym Wydziałem związana była Wojewódzka Komisja Lokalowa, po której zachowały się materiały o charakterze ogólnym (zarządzenia i okólniki) jak i przykładowe sprawy szczegółowe, świadczące o sposobach załatwiania spraw lokalowych. Akta Wydziału Administracji i Finansów Komunalnych zawierają materiały w sprawach dawnej prowadzonej przez samorząd terytorialny (Wydział Wojewódzki i wydziały powiatowe). Zachowały się protokołów posiedzeń Wydziału Wojewódzkiego, korespondencji w sprawie zmiany granic związków samorządowych, protokoły lustracji związków samorządów powiatowych, akta zakładów i przedsiębiorstw samorządowych, budżety powiatowych związków samorządowych, roczne sprawozdania rachunkowe tychże związków. Tutaj także znajdują się akta Wojewódzkiej Kasy Wdów i Sierot po Urzędnikach Komunalnych, zawierające między innymi regulamin, zarządzenia władzy nadzorczej i sprawy finansowe. Wydział Wojskowy reprezentowany jest tylko przez kilka teczek akt, zawierających zarządzenia i okólniki oraz sprawozdania z działalności wspomnianego Wydziału jak również referatów wojskowych przy starostwach powiatowych. Podobnie mało akt pozostało po Wydziale Pomiarów. Są tu okólniki i sprawozdania z działalności charakterystyki osiedli i tym podobne. Bogaty i bardzo wartościowy materiał źródłowy zachował się w aktach Wydziału Aprowizacji i Handlu. Są tu liczne zarządzenia i okólniki regulujące działalność w zakresie tej wyjątkowo trudnej po wojnie kwestii. Trzeba zwrócić uwagę na informacje ogólne o stanie zaopatrzenia i wyżywienia ludności w poszczególnych powiatach. Do tego Wydziału dołączono też akta delegatury poznańskiej Biura Funduszu Aprowizacyjnego oraz Rejonowej Centrali Aprowizacyjnej w Poznaniu. Oprócz zarządzeń, okólników, instrukcji i korespondencji z władzami centralnymi w Warszawie, znajdują się tu sprawozdania z poszczególnych powiatów oraz bilanse i budżety. W aktach Wydziału Kultury znajdują się zarządzenia i okólniki z tego resortu, protokoły i sprawozdania Wojewódzkiej Rady Kultury, komisji artystycznych i komisji kulturalno- rozrywkowych oraz sprawozdania z działalności i sprawy utrzymania poszczególnych placówek kulturalnych (na przykład teatrów). Liczne są też sprawozdania z działalności Wydziału oraz referatów kultury w starostwach powiatowych . Na uwagę zasługują akta dotyczące zespołów amatorskich, sztuki ludowej, ludoznawstwa i tym podobne. Znajdują się tu również pojedyncze teczki akt na temat zabytków. Niewiele zachowało się akt Wydziału Komunikacyjnego. Są to między innymi zarządzenia i okólniki, protokoły posiedzeń Komisji Drogowej, roczne sprawozdania z gospodarki drogowej, zestawienia statystyczne, sprawozdania z robót drogowych oraz ewidencja mostów. W niewielkich rozmiarach zachowały się także akta Wydziału Odbudowy. Są tu również różne zarządzenia i okólniki, sprawozdania z działalności w zakresie odbudowy województwa po zniszczeniach wojennych miast i wsi. Tu także znajdują się akta Delegata ministerstwa Budownictwa na Województwo Poznańskie. Oprócz normatywów zawierają one wykazy inwestorów, sprawy upowszechnienia zespołowych metod pracy, plany robót i tym podobne. Niewiele akt pozostało również po Wydziale Opieki Społecznej. Należy tu zwrócić uwagę na sprawozdania z działalności Wydziału i inspekcji referatów opieki społecznej w starostwach powiatowych, korespondencję w sprawie opieki nad więźniami, którzy wrócili z obozów koncentracyjnych, sprawy walki z żebractwem, sprawy pośrednictwa pracy, a także na akta dotyczące amerykańskiej pomocy udzielanej Polsce za pośrednictwem organizacji UNRR. Najbardziej kompletne zachowały się akta Wydziału Przemysłu, które obejmują mniej więcej połowę akt w zespole. Znajdują się tu liczne materiały normatywne jak zarządzenia, instrukcje, okólniki oraz bogata korespondencja w związku z nacjonalizacją przemysłu. Szczególnie trzeba tu wspomnieć o aktach Wojewódzkiej Komisji do spraw Upaństwowienia Przedsiębiorstw. Są tu między innymi liczne wykazy przedsiębiorstw poszczególnych branż oraz akta szczegółowe poszczególnych zakładów pracy. Zawierają one w sumie obraz sytuacji przemysłu wielkopolskiego w omawianym okresie. W Wydziale tym znajdują się również liczne materiały źródłowe obrazujące stan ówczesnego rzemiosła w Wielkopolsce. Bardzo mało akt pozostało po Wydziale Handlu, który w ostatnich latach omawianego okresu został wyłączony z Wydziału Aprowizacji i Handlu. Są tu częściowo zachowane zarządzenia i okólniki oraz rejestry przedsiębiorstw handlowych, jak również akta dotyczące ustalania cen na towary. Niewiele akt pozostało również po Wydziale Zdrowia. Oprócz zarządzeń i okólników zachowały się tu akta na temat organizacji służby zdrowia, komisji lekarskich, wykazy zachowań i zgonów, akta produkcji lekarstw i nadzoru nad aptekami i tym podobne. Bardzo zdekompletowane są też akta Wydziału Rolnictwa i Reform Rolnych. Najważniejsze są akta obrazujące przebieg realizacji reformy rolnej w Wielkopolsce. Znajdują się tu protokoły przejęcia majątków obszarniczych na cele reformy rolnej, protokoły zdawczo- odbiorcze rentówek przekazywanych na przykład Gminnym Spółdzielniom „Samopomoc Chłopska”. Na uwagę zasługują także orzeczenia Wojewódzkiej Komisji Ziemskiej w sprawach gospodarstw opuszczonych przez Niemców, którzy uszli na zachód przed zbliżającym się frontem wschodnim. Zachowały się także materiały źródłowe dotyczące wyposażenia gospodarstw rolnych w maszyny. Kilka teczek akt pozostało także po Wydziale Weterynarii. Najważniejsze są tu sprawozdania dotyczące zaraźliwych chorób zwierzęcych. Jako ostatni dział zespołu znajdują się tu akta Biura Regionalnego Centralnego Urzędu Planowania. Zachowały się materiały normatywne, akta dotyczące organizacji Biura i jego działalności. Na uwagę zasługują materiały w związku z opracowaniem planów gospodarczych, mianowicie Planu 3- Letniego oraz Planu 6-letniego. Były to pierwsze państwowe plany gospodarcze w Polsce Ludowej.

W rozmiarze zespołu uwzględniono brakujące 3 j.a. o sygn.: 2887, 3657, 3706

Archiwa Państwowe

1105845

1636207

A — dokumentacja aktowa

A — dokumentacja aktowa