1904-1939

polski, niemiecki

Archiwum Ksiąg Wieczystych Sądu w Brodnicy

69/600/0

1752-1964

polski, niemiecki

instytucje ochrony prawa i wymiaru sprawiedliwości

Księgi wieczyste prowadzone są w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości i stanowią gwarancję bezpieczeństwa obrotu nimi. Kwestie zabezpieczenia praw wierzyciela hipotecznego regulowały - już od 1722 - na terenie Prus ordynacje hipoteczne. Powszechna Ordynacja Hipoteczna z 1783 określała system ksiąg gruntowych, w których uwidaczniano właścicieli nieruchomości, wierzytelności zabezpieczone na tych nieruchomościach oraz obciążające je służebności. Nabycie prawa własności lub innego prawa rzeczowego mogło nastąpić tylko poprzez wpis umowy do księgi gruntowej. Prowadzenie spraw hipotecznych w Prusach Zachodnich - początkowo jedynie w odniesieniu do wielkiej własności ziemskiej - powierzono sądom miejskim (Stadtgerichte). Zachowały się jedynie nieliczne informacje o istnieniu takiego Sądu w Brodnicy. Od 1816 r. wykonywanie funkcji hipotecznych przejęły sądy państwowe. Patent z 9.11.1816 r. przywrócił działanie pruskiego prawa krajowego. W Brodnicy utworzono Sąd Ziemski i Miejski (Land – und Stadtgericht). Kolegium sądowe składało się z dyrektora, którym był powiatowy radca sądowy Kalau, 4 asesorów, 2 sekretarzy, kasjera i skarbnika depozytu. Teren właściwości Sądu w Brodnicy obejmował 4 miasta i 290 wsi: miasta – Brodnica, Golub, Lidzbark, Górzno; obszary urzędowe (Ämter) – Brodnica, Lidzbark, Golub oraz dobra szlacheckie. Sąd Ziemski i Miejski w Brodnicy podlegał Wyższemu Sądowi Krajowemu (Oberlandesgericht) w Kwidzynie. Kolejna reforma sądownictwa – wprowadzona rozporządzeniem królewskim z 2.01.1849 r. – przyniosła liczne zmiany w strukturze organizacyjnej sądów na obszarze państwa pruskiego. Sądami powszechnymi I instancji zostały sądy powiatowe (Kreisgerichte) wraz z podlegającymi im powiatowymi komisjami sądowymi (Kreisgerichtkommisionen). Instancję odwoławczą od sądów powiatowych stanowiły sądy apelacyjne (Apellationsgerichte). W sądach powiatowych funkcjonowały po dwa wydziały: cywilny i karny. Powiatowe komisje sądowe uzyskały uprawnienia do prowadzenia – w podległym sobie rejonie – spraw opiekuńczych, spadkowych i hipotecznych. W skład kolegium sądu powiatowego wchodzili: dyrektor, powiatowi radcy sądowi, sędziowie i sekretarze. Pracami powiatowej komisji sądowej kierował sędzia – komisarz sądowy, który był równocześnie członkiem sądu powiatowego. Teren właściwości Sądu Powiatowego w Brodnicy obejmował powiat z miastami Golub, Górzno, Lidzbark, Brodnica oraz Powiatowymi Komisjami Sądowymi w Golubiu i Lidzbarku. Sąd Powiatowy w Brodnicy podlegał Królewskiemu Sądowi Apelacyjnemu w Kwidzynie. Nowe uregulowania prawne w zakresie funkcjonowania spraw hipotecznych przyniosła ordynacja o księgach gruntowych (Grundbuch-Ordnung) z 5.05.1872 r. W sądach powiatowych utworzono urzędy hipoteczne (Grundbuch-Ämter). Powiatowe komisje sądowe stały się urzędami hipotecznymi dla nieruchomości leżących w rejonie ich działania. Personel urzędów hipotecznych stanowili: sędzia hipoteczny (Grudbüchrichter), kasjer oraz pisarze hipoteczni. Ordynacja normowała szczegółowo sposób prowadzenia ksiąg gruntowych (Grundbücher) i akt gruntowych (Grundakten). Powiązała sądowe księgi gruntowe z księgami podatku gruntowego i podatku budynkowego prowadzonymi przez urzędy katastralne na szczeblu powiatu. Obie instytucje zostały zobowiązane do wymiany informacji i dokumentów związanych z obrotem nieruchomościami oraz ich właściwym oznaczeniem hipotecznym w księgach. Taka organizacja władzy sądowniczej przetrwała bez większych zmian do 1877. Ustawa Rzeszy z 27.01.1877 r. uregulowała – jednolicie dla całych Niemiec – ustrój sądów powszechnych. Jako najniższą instancję ustanowiono sądy obwodowe (Amtsgerichte). Sądami odwoławczymi od nich były sądy krajowe (Landesgerichte). Tereny właściwości sądów obwodowych określiło rozporządzenie królewskie z 5.07.1879 r. Obszar powiatu brodnickiego został podzielony między 4 sądy obwodowe: w Brodnicy, Golubiu, Lidzbarku i Wąbrzeźnie: 1. Sąd Obwodowy w Golubiu – miasto Golub, obwody urzędowe – Frydrychowo, Gajewo, Golub, Radowiska, Nadleśnictwo Golub z wyłączeniem obszarów dworskich Józefat i Kujawa; obwód urzędowy Lipnica z wyłączeniem gminy Kurkocin; obszary dworskie Karczewo i Tokary, 2. Sąd Obwodowy w Lidzbarku – miasto Lidzbark, nadleśnictwo Lidzbark z wyłączeniem obszaru dworskiego Nossek, obwody urzędowe – Cibórz, Jeleń, Mlewsk, Boleszyn (z wyłączeniem gminy Zembrze), 3. Sąd Obwodowy w Wąbrzeźnie – obszary urzędowe: Dębowa Łąka, Książki, Piwnice, gminy – Budziszewo, Kurkocin, Łobdowo. Ostatecznie - po utworzeniu w 1887 roku powiatu wąbrzeskiego – w granicach powiatu brodnickiego pozostał teren właściwości Sądów Obwodowych w Brodnicy i Lidzbarku. Wspomniane wyżej sądy podlegały Sądowi Krajowemu w Toruniu. W strukturach sądów obwodowych znalazły się dotychczasowe urzędy hipoteczne. Ostateczny kształt ksiąg gruntowych usankcjonowała ordynacja hipoteczna z 24.03.1897 r. wraz z rozporządzeniami wykonawczymi do niej z 1899. Ustawa z 1897 wymieniała serię akt gruntowych, które zawierały: tabelę – księgę gruntową oraz wnioski, dokumenty notarialne, metryki i zarządzenia sądu. Księgi gruntowe oparte zostały na katastrze. Każda nieruchomość musiała być wpisana do księgi gruntowej, w przeciwnym razie nie mogła być przedmiotem obrotu prawnego. Pruską ustawę hipoteczną z 24.03.1897 r. wraz z ustawami hipotecznymi z 1899 r. uchyliły dopiero przepisy wprowadzające prawo o księgach wieczystych w Dekrecie z 11.10.1946. Na ziemiach nowo powstałego państwa polskiego obowiązywały w zakresie organizacji sądownictwa - aż do wprowadzenia prawa o ustroju sądów powszechnych z 6.02.1928 r. - systemy prawne państw zaborczych. Strukturę organizacyjną władz sądowniczych w byłej dzielnicy pruskiej ukształtowały: - dekret Naczelnika Państwa o tymczasowej organizacji byłej dzielnicy pruskiej z 1919., - rozporządzenie ministra byłej dzielnicy pruskiej o urzędach i urzędnikach sądowych w byłej dzielnicy pruskiej z 15.12.1919r., - rozporządzenie ministra b. dzielnicy pruskiej dotyczące ustanawiania sądów powiatowych z 23.12.1919. W siedzibach dotychczasowych pruskich sądów obwodowych powstały – jako pierwsza instancja – sądy powiatowe. Sprawy hipoteczne prowadziły funkcjonujące w ich strukturze wydziały hipoteczne. Nie zachowały się akta ogólne Sądu Powiatowego w Brodnicy z lat 1920-1928. W latach 1929-1939, 1945-1950 szczebel najniższy w organizacji sądów stanowiły sądy grodzkie. Instancją odwoławczą od nich były sądy okręgowe. W ramach sądów grodzkich działały nadal wydziały hipoteczne. Opis właściwości terytorialnej Sądu Grodzkiego w Brodnicy zawiera rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 24.06.1929 r. Sąd Grodzki w Brodnicy podlegał Sądowi Okręgowemu w Toruniu. W 1930 r. pracami Sądu w Brodnicy kierowali sędziowie: Franciszek Rocławski, Zygmunt Łazarewicz, Stanisław Przybyszewski, Kazimierz Wojciechowski. W okresie okupacji hitlerowskiej na terenach wcielonych do Rzeszy reaktywowano działalność sądów obwodowych (Amstgerichte) wraz z urzedami hipotecznymi (Grundbuchämter). Urzędy hipoteczne współdziałały ściśle z niemieckimi urzędami powierniczymi w zakresie rekwirowania nieruchomości polskich i żydowskich na rzecz Rzeszy Niemieckiej. Wszystkie czynności prawne niemieckich władz okupacyjnych zostały unieważnione na mocy dekretu z 6.06.1945 roku. W roku 1946 zasadniczym zmianom uległ sposób prowadzenia ksiąg wieczystych. Podstawą do wprowadzenia tych zmian były przepisy zawarte z dwóch aktach prawnych: - dekrecie z 11.10.1946 r. – Przepisy wprowadzające prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych, - dekrecie z 11.10.1946 r. – Prawo o księgach wieczystych. W oparciu o te dekrety minister sprawiedliwości wydał w latach 1946-1961 szereg rozporządzeń wykonawczych o urządzeniu i prowadzeniu ksiąg wieczystych oraz tzw. zbioru dokumentów. Przepisy te określiły szczegółowo sposób prowadzenia dotychczasowych ksiąg gruntowych (hipotecznych, wieczystych). Regulowały po 1946 r. procedurę zakładania ksiąg wieczystych dla nieruchomości, które nie miały urządzonych ksiąg lub księgi do nich zaginęły albo uległy zniszczeniu. Normowały również kwestię zamykania ksiąg. Czynności związane z prowadzeniem ksiąg wieczystych powierzono sędziom i sekretarzom sądowym. Wspomniane wyżej ustawodawstwo wpłynęło na ukształtowanie się od 1947 roku nowego typu księgi wieczystej (o oznakowaniu numerycznym) oraz pomocy ewidencyjno-informacyjnych do niej. Od 1 stycznia 1950 roku zaczęła obowiązywać nowa struktura sądów powszechnych. Była ona dostosowana do podziału administracyjnego państwa na województwa i powiaty. W oparciu o ustawy z 20.07.1950 r. o zmianie prawa o ustroju sądów powszechnych, o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych oraz Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 27.11. 1950 r. przekształcono dotychczasowe sądy grodzkie w sądy powiatowe. Sąd Grodzki w Brodnicy stał się Sądem Powiatowym w Brodnicy dla powiatu brodnickiego. Powierzono mu prowadzenie i zakładanie ksiąg wieczystych oraz zbiorów dokumentów dla obszaru jego właściwości. Kolejne ustalenia prawne dotyczące spraw wieczystoksięgowych przyniosła ustawa z 16.11.1964 r. o przekazaniu państwowym biurom notarialnym prowadzenia ksiąg wieczystych. Obowiązek prowadzenia ksiąg scedowano notariuszom lub sędziom delegowanym z sądów. Odwołania od postanowień i wpisów dokonanych przez pbn rozpoznawał sąd wojewódzki. Państwowe Biuro Notarialne w Brodnicy przejęło – na podstawie rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 24.12.1964 r. – prowadzenie ksiąg wieczystych dla obszaru powiatu brodnickiego.

W zespole znajdują się akta dotyczące następujących miejscowości: Akta gruntowe dawne sygnatura 1-2881 1. Adamowo – Adamsdorf 2. Bachor 3. Bobrowiska 4. Bobrownik 5. Bobrowo – Bobrau 6. Brodnica – Strasburg 7. Brodnica Zamek – Strasburg Schloss 8. Brudzawy – Gross Brudzaw 9. Bryńsk – Langendorf 10. Brzozie 11. Brzozie Małe – Klein Brzozie 12. Buchwałd – Buchwalde 13. Buchwałd Królewski – Königlich Buchwalde 14. Buczek 15. Budy – Schöndorf 16. Budy Choińskie 17. Budziszewo – Waitzenau 18. Buk - Königlich Buchwalde 19. Buk Góralski – Leinefelde, Buk Gorall 20. Buk Pomorski patrz Buk i Buchwałd Królewski 21. Bukowiec – Bukowitz 22. Bykowka 23. Chojno – Fichtenwalde 24. Chojno Budy patrz Budy Choińskie 25. Ciche – Czichen 26. Cielęta – Cielenta 27. Cieszyny – Cieszyn 28. Czarny Bryńsk – Czarni Brinsk 29. Czekanowo 30. Czekanówko 31. Czystebłota – Reinbruch 32. Dąbrówka – Dombrowken 33. Długimost – Langenbrück 34. Drużyny – Druschin 35. Dzierzno 36. Gaj Grzmięca – Gay Gremenz 37. Głęboczek – patrz Wielki i Mały Głęboczek 38. Godziszka – Godzisken 39. Gołkówko – Golkowko 40. Gorczenica – Gross Gorschen 41. Gorczeniczka – Klein Gorschen 42. Gortatowo – Gottartowo 43. Gorzechówka – Hochheim 44. Górale – Goral 45. Górzno – Gorzno 46. Grabowiec – Buchenhagen 47. Grążawy – Grondzaw 48. Grzybno – Griwenhof 49. Gutowo – Guttowo 50. Hamer – Hammer 51. Igliczyzna – Igliczysna 52. Jabłonowo – Jablonowo 53. Jaguszewice – Jaguschewitz 54. Jajkowo – Hoheneck 55. Janówko – Janowko 56. Jastrzębie – Jastrzembie 57. Jeleń – Jellen 58. Kaługa – Kaluga 59. Kamień – Kamin 60. Kamionki – Kamionken 61. Kantyła – Kantylla 62. Karbowo – Karben 63. Karczewo 64. Kawki – Hermannsruhe 65. Kąciki – Konczyki 66. Klonowo 67. Kołat Młyn – Kollat Mühle 68. Kominy – Komini 69. Komorowo 70. Konojady – Konojad 71. Konstancjewo 72. Koty – Kotty 73. Kowaliki – Kowallik 74. Koziary 75. Kozieniec Młyn – Kozieniec Mühle 76. Koziróg – Kozirog 77. Krążno – Kronzno 78. Kruszynki – Kruschin Geistlich 79. Kruszyny – Gross Kruschin 80. Kruszyny Rumunki – Kruschin Räumung 81. Kruszyny Szlacheckie – Kruschin Adlig 82. Kruszyny Wielkie 83. Kujawa 84. Kuligi 85. Kurzyny 86. Lembarg – Lemberg 87. Lidzbark – Lautenburg 88. Linowiec 89. Lipowiec Bartniki – Lipowitz Bartnicken 90. Lipowiec Rumunki – Lipowitz Räumung 91. Ładnówko – Ladnowken 92. Łaszewo – Gross Laschewo 93. Ława 94. Ławy Drwęczne – Lawy Drewenz 95. Małe Leźno – Klein Leschno 96. Małki – Malken 97. Mały Głęboczek – Klein Glemboczek 98. Mały Rudnik – Adamsdorf 99. Michałowo – Michelau 100. Miesiączkowo - Miesionskowo, Mesenz 101. Mileszewy – Mileschewo 102. Moczadło – Moczadlo 103. Mszano – Mszanno 104. Najmowo – Naymowo 105. Niewierz – Nauheim 106. Nieżywięć – Niezywienc 107. Nowydwór – Neuhof 108. Mowymłyn – Neumühl 109. Nowyświat – Neuwelt 110. Okul 111. Opalenica – Wilhelmsdank 112. Ostromecko – Ostrometzko 113. Pasieki – Roonsdorf 114. Piecewo 115. Pląchoty – Friedeck 116. Płowęż – Gross Plowenz 117. Płowężek – Waldheim 118. Pokrzydowo 119. Polskie Brzozie – Polnisch Brzozie 120. Przydatki 121. Przykop 122. Pusta Dąbrówka – Pusta Dombrowken 123. Radoszki – Radosk 124. Równica – Rownitza 125. Ruda 126. Rutkowizna – Rutkowisna 127. Sadlinek – Grosslerhausen 128. Samin 129. Słoszewy – Schlossau 130. Słup – Slupp 131. Sobiesierzno – Sobierszysno 132. Sokołowo – Falkenau 133. Sortyka 134. Sosno Królewskie – Sossno Königlich 135. Sosno Szlacheckie – Sossno Adlig 136. Sugajno – Sugaino 137. Sumowo – Summe 138. Sumówka – Klein Summe 139. Szabda 140. Szafarnia – Fortshausen 141. Szczepanki – Dietrichsdorf 142. Szczuka 143. Szramowo – Niedeck 144. Szymkowo 145. Świecie – Schwetz 146. Świerczynki – Klein Laschewo 147. Świerczyny – Swierczyn 148. Świniarnia – Swinarnia 149. Tarnówek 150. Tomki – Tomken 151. Traczyska – Traczysk 152. Trepki 153. Tylice – Tillitz 154. Wapno 155. Wądzyn – Wonsin 156. Wichulec – Eichholz 157. Wielki Głęboczek – Gross Glemboczek 158. Wielkie Leźno – Gross Leszno 159. Wilczylas 160. Wrocki – Wrotzk 161. Wymokłe – Deutschentahl 162. Zaborowo 163. Zalesie 164. Zarośle – Rosenhain 165. Zastawie – Zastawien 166. Zbiczno – Wilhelmsberg 167. Zdroje 168. Zembrze 169. Zgniłobłoty – Königsmoor, Zgniloblott 170. Żalin Pustkowie 171. Żmijewko – Zmiewko 172. Żmijewo – Zmiewo, Birkeneck

Archiwa Państwowe

13496562

11244235

A — dokumentacja aktowa

A — dokumentacja aktowa