Kamea, wypukło rzeźbiona gemma, przedstawia popiersie Menelaosa, mitycznego króla Sparty. Postać jest znana jako poboczny bohater „Iliady” Homera i mąż Heleny Trojańskiej. Przestawiony wizerunek jest realizacją wiernie nawiązującą do rzeźby-popiersia Menelaosa z Muzeum Watykańskiego, będącej rzymską kopią z II w. n.e., według wcześniejszego brązu z okresu hellenistycznego ze szkoły pergamońskiej. Przedstawienie spartańskiego króla stało się popularne w 4. ćwierci XVIII i w XIX w. dzięki rycinom włoskich artystów, m.in. Vicenzo Pacettiego z 1777 r., i wiernym replikom popiersia z kolekcji watykańskiej, wykonywanych w różnych rozmiarach z brązu, marmuru, ale również z mniej szlachetnych materiałów. Bardzo podobny portret Menelaosa (inna edycja hełmu) znajdziemy w grupie figuralnej „Menelaos podtrzymujący ciało Patroklesa”, będący również rzymską kopią według greckiej rzeźby z 240–230 r. p.n.e., obecnie eksponowany w Loggia dei Lanzi we Florencji. W pracach artystów zajmujących się gliptyką wizerunek Menelaosa pojawia się rzadziej, a gemmę z kolekcji Konstantego Schmita-Ciążyńskiego należy uznać za wyjątkową.
Alicja Kilijańska