8220

1844 - 1856

polski

Archiwum Ordynacji Zamojskiej ze Zwierzyńca

35/71/0

[1581-1588]1589-1944

rosyjski, polski, niemiecki, łaciński

archiwa rodzinno-majątkowe

Archiwum Ordynacji Zamojskiej w Zwierzyńcu prywatne archiwum gospodarcze Zamoyskich Ordynacja Zamojska, kompleks dóbr dziedziczonych zgodnie z zasadą majoratu i niepodzielności, powstał na mocy konstytucji sejmowej z 1589 r. (Vol. Leg. f. 1282) na prośbę hetmana Jana Zamoyskiego. Pierwszy statut Ordynacji został złożony w aktach Trybunału Koronnego Lubelskiego 8 lipca 1589 r. i był zatwierdzony przez sejm w 1590 r. Był kilkakrotnie uzupełniany przez J. Zamoyskiego, m. in. odnośnie określenia części składowych latyfundium i sprawy dziedziczenia. W 1605 r. Ordynacja obejmowała 371 tys. ha, 6 miast i 149 wsi położonych w powiatach urzędowskim, grabowieckim, krasnostawskim i w ziemi przemyskiej. Zwiększała się liczba miast i wsi na terenie Ordynacji, natomiast najważniejsza zmiana terytorialna nastąpiła w 1821 r. – za przekazanie rządowi Zamościa z tytułu rekompensaty dołączone zostały do Ordynacji niektóre dobra. Ordynację i jej zmieniony statut zatwierdził cesarz Józef II w 1786 r. obejmując również dobra które znalazły się pod zaborem rosyjskim. W układzie z 1821 r. zatwierdzono istnienie Ordynacji na terenie zaboru rosyjskiego. Kierowało nią kolejno XVI ordynatów, którzy do XVIII w. mieli do pomocy zarządy. Poszczególne folwarki były wydzierżawiane. W XIX i XX w. Ordynacją zarządzały następujące organy, które podlegały plenipotentom generalnym, w latach: 1772-1811 - Rada Ekonomiczna, której siedzibą był Zamość. 1811-1857 - Administracja Generalna Dóbr Państwa Ordynacji Zamojskiej z siedzibą w Zwierzyńcu (z uwagi na pertraktacje dot. sprzedaży rządowi Zamościa, Ordynaci zamieszkali w Warszawie), w 1833 r. powstała jeszcze Kancelaria Centralna Dóbr i Interesów Zamoyskich. 1857-1866 – Kontrola Zarządu Dóbr w Warszawie której podlegało 13 kluczy dóbr utworzonych w 1845 r. 1866 – ok. 1900 - Zarząd Dóbr w Zwierzyńcu 1900-1932 – Zarząd Główny Ordynacji w Zwierzyńcu, plenipotentowi gen., podlegali też rządcy kluczy i leśnictw i innych jednostek gospodarczych 1932 - podział na odrębne Zarządy Dóbr i Interesów Ordynata Maurycego hr Zamoyskiego w Warszawie i w Zwierzyńcu W latach 1939-1944 dobra wydzierżawione zostały wyłączone z Ordynacji jako liegenschafty. Likwidacja Ordynacji nastąpiła na skutek realizacji Dekretu PKWN o reformie rolnej z 6 września 1944 r. i przejęciu kompleksów leśnych z 12 grudnia 1944 r.

Akta z XVI wieku, [1581]1589-1591, 17 j.a. Akta z XVII wieku, 1600-1699, 133 j.a., archiwalia gospodarcze Akta z XVIII wieku, 1700-1798[1808], 1633 j.a. Akta z XIX wieku, 1808-1898, 1183 j.a. Akta z XX wieku, 1900-1944, 9436 j.a. Plany, 1786-1941, 2511 j.inw. Na karcie B: 3160 j.a., tj.: 2981 j.a.(51,5 mb) akt i 178 j.a. (0,4 mm) planów; część akt bez ewidencji

akta osobisto-rodzinne Zamoyskich są w AGAD w Warszawie i Bibliotece Narodowej tamże; fragment akt AOZ jest w Bibliotece KUL w Lublinie

Archiwa Państwowe

2399366

1091649

A — dokumentacja aktowa

A — dokumentacja aktowa